De liefde//Het leven
In een jaar waarop het ene wereldschokkende nieuws het volgende vrijwel direct opvolgt, en de levens van mensen in Nederland en wereldwijd drastisch overhoop werden gegooid, klinkt de roep om een constante factor, om houvast in het leven steeds luider. Uitgangspunt van deze tentoonstelling was dan ook de vraag; wat verbindt ons? Wat hebben “wij,” Nederlanders van vandaag, gemeen met de Nederlanders van gisteren en misschien wel van morgen? Een van de mogelijke antwoorden op deze vraag is de menselijke behoefte aan (en fascinatie met) liefde en seksualiteit. Dit onderwerp kan al vanaf de vroegste (kunst)geschiedenis worden herkent in beelden of geschriften en zal nog lange tijd actueel blijven. Het is een essentialistisch kenmerk van menselijk leven en de gedachte waaraan de tentoonstelling zijn titel ontleend.
Een aanname bij samenstelling van deze tentoonstelling is dat de (beeldende) kunst op de één of andere manier een uiting is van de zeitgeist van de tijd waarin het werk geproduceerd wordt. Maar dat betekent allerminst dat het werk in kwestie alleen begrepen kan worden vanuit kennis van de productiecontext. Dat de toeschouwer vanuit zijn of haar eigen zeitgeist het werk ervaart, voegt juist een belangrijke persoonlijke betekenislaag toe. De notie van het transhistorische is daarom onmisbaar voor de tentoonstelling De liefde//Het leven.
De geselecteerde kunstwerken benaderen het onderwerp op uiteenlopende manieren en zijn veelal intuïtief gekozen. De tentoonstelling is dan ook bedoeld een verkenning te zijn. Hij presenteert als het ware selectie van de oneindige mogelijke manieren waarop kunstenaars liefde en seksualiteit onderzoeken. De object labels geven het publiek een lichte sturing, maar zijn zo geschreven dat de teksten niet direct gepresenteerd worden als absolute waarheden. Ze stellen juist vragen aan de toeschouwer, of linken klassieke werken aan de actualiteit. De toeschouwer staat zo vrij zijn eigen narratief samen te stellen. Als hulpmiddel hierbij is het geluid bij de video “Sex is sentimental” van Erik van Lieshout in de gehele zaal hoorbaar en zal het niet via bijvoorbeeld een koptelefoon of geluidsdouche afspelen. Hierdoor ervaart de toeschouwer de presentatie meer als geheel en wordt hij/ zij gestimuleerd de werken met elkaar in verband te brengen. Er wordt in presentatiewijze verder geen onderscheid gemaakt tussen klassieke, moderne en contemporaine kunstwerken. Hierdoor verschuift de nadruk van de plaats in de tijd naar het inhoudelijke.
Verder is bewust gekozen voor uitsluitend Nederlandse kunstenaars. Dit is niet vanuit nationalistisch oogpunt gedaan, maar geschiedde in een poging een eigenlijk te groot onderwerp iets behapbaarder te maken. De vraag die de tentoonstelling zichzelf stelt, luidt dus als volgt: Hoe benaderen en benaderden kunstenaars in Nederland het onderwerp liefde en seksualiteit door de eeuwen heen? Ter verdere specificatie wordt in de zaaltekst de notie “seksualiteit” extra benadrukt, zonder alleen expliciet seksuele werken te tonen. De bezoeker wordt zo uitgenodigd deze zelf te koppelen aan andere deelonderwerpen van de thema’s “liefde” en “leven,” zoals (liefdes)relaties, jaloezie, objectificatie of het stellen of overschrijden van grenzen.
GIJS ASSMANN
Roosendaal 1966
Uit de doorlopende serie “voor H.”
Uit liefde voor “H,” maar deels ook uit angst haar te verliezen, stuurt Assmann zijn geliefde een collage voor elke dag dat ze niet samen zijn. Het romantische gebaar lijkt niet te stroken met het bijna dwangmatige karakter van de handeling; élke dag post. De collages zijn soms banaal, soms grappig, soms privé maar altijd hoogstpersoonlijk en geven zo een kijkje in de diepe gelaagdheid van de relatie.
LUUK WILMERING
Haarlem 1957
I love you, 1997/98
Twee foto’s, één titel. De manier waarop de foto’s naast elkaar worden gepresenteerd, doet denken aan de manier waarop echtparen zich vroeger wel lieten portretteren; de echtgenoot in het het ene frame, de echtgenote in de andere.
De man kijkt volledig gekleed neutraal de camera in, maar de vrouw (of is het wel een vrouw?) is naakt en lijkt wel te zwijmelen. Het is alsof de twee op een andere golflengte zitten; vrouwen komen van Venus, mannen van Mars.
Wilmering is zich in zijn werk sterk bewust van het feit dat fotografie bij uitstek het medium van manipulatie is. Wie houdt er hier nou eigenlijk van wie?
FERDINAND GEORGE ERFMANN
Rotterdam 1901 - Sardinie 1968
Bordeelscène, 1928
Krachtige vrouwen met opvallend grote armen en benen staan zelfverzekerd op een rij, ongegeneerd in hun onderkleding. Ze gaan zo op in hun eigen bezigheden dat ze hun omgeving totaal vergeten lijken te zijn. Juist dat is opvallend, omdat het schilderij immers een bordeelscène toont. Waar zijn alle (mannelijke) klanten eigenlijk?
Erfmann schilderde vrouwen vaak op deze gespierde en levenslustige manier. Mannen zijn in zijn scènes ondergeschikt aan die vrouwen, of verdwijnen zelfs volledig. Hij lijkt de vrouwen te bewonderen, maar altijd van een afstand. Zo transformeren ze van mensen van vlees en bloed tot ongenaakbare mythische figuren. Het is liefde op afstand, bewondering lin combinatie met vrees of schaamte.
CORNELIS PIETER HOLSTEIN
Haarlem 1618 - Amsterdam 1658
Venus en Amor bewenen de dode Adonis, c. 1647
Levenloos ligt de minnaar van de Romeinse godin van de liefde op de grond. Adonis is wreed doorboord door een wild zwijn dat Mars uit jaloezie achter hem aanstuurde. Mars is namelijk de eigenlijke geliefde van Venus. Amor (beter bekend als Cupido) staat Venus bij in haar verdriet.
Hoewel hier een mythologisch verhaal wordt verbeeld, is de thematiek van de jaloerse geliefde akelig actueel. Steeds vaker horen we in het nieuws verhalen over (meestal) vrouwen, die door een boze of jaloerse ex met zoutzuur zijn overgoten en voortaan met littekens door het leven moeten.
JAN NAGEL
Haarlem 1560/65, Den Haag1602
Maria Magdalena, 1592
Maria Magdalena heeft lange tijd bekend gestaan als zondige vrouw en nog steeds leeft het beeld van de “hoer” Maria Magdalena. Deze onterechte reputatie kreeg ze waarschijnlijk toen paus Greorgius l in 591 twee bijbelse Maria’s door elkaar haalde. Of ze daadwerkelijk met Jezus getrouwd zou zijn geweest is niet duidelijk; mogelijk is dit verhaal in de 19e eeuw ontstaan als een soort fan fiction. In dit werk van Nagel zien we haar in ieder geval als welgestelde vrouw verbeeld. Dat ze een prachtig versierd fantasie gewaad draagt, ondersteund het ondefinieerbare en mythische aura dat haar persoon omringt.
Erik van Lieshout
Deurne, 1968
Sex is sentimental, 2009
Toen Erik van Lieshout verliefd werd op zijn assistente, maakte hij deze film over haar. De film was bedoeld als ode, maar de assistente in kwestie was er niet zo van gediend. Van Lieshout gebruikte namelijk ongevraagd naaktfoto’s en andere privébeelden als materiaal voor zijn film, en ging zo ver over haar grenzen heen. Je zou je kunnen afvragen of Van Lieshouts liefde voor de kunst niet groter is dan die voor zijn assistente, met wie hij wel inmiddels alweer een aantal jaar getrouwd is. Van Lieshoudt vraagt zich af: kan een kunstenaar net zo veel liefde voelen voor een mens als dat hij voor kunst doet?
De liefde// Het leven
zaaltekst
Seks. Hoe komt het toch dat dit woord altijd meteen de aandacht trekt? Misschien wel juist omdat de manier waarop we erover denken en praten continu verandert. Door de geschiedenis heen kun je afwisselend trends zien; in golfbewegingen verandert de publieke opinie over het onderwerp. De laatste jaren klinken er steeds luidere stemmen in Nederland dat “we” zouden verpreutsen; een vrouw die borstvoeding geeft in het openbaar wordt fronsend of blozend begluurd, naar de sauna dragen steed meer mensen liever badkleding dan niets. Tegelijkertijd was het nog nooit zo eenvoudig om borsten, billen of andere lichaamsdelen te bekijken; het internet overstroomt van gratis blootmateriaal.
Maar wanneer is iets naakt, en wanneer is iets bloot? Wanneer is iets ordinair of plat en wanneer gaat naaktheid over liefde, bewondering, of het schone? Wanneer wordt het welbekende onderwerp van de ontklede vrouw gezien als een lustobject en wanneer symboliseert ze juist kracht of macht? Wanneer gaat seks over liefde, wanneer gaat liefde over seks?
Alle werken die je in deze zaal kunt zien staan op de een of andere manier in verbinding met seks en liefde. Het zijn niet zomaar naaktstudies, maar kunstwerken die méér doen dan dat. Samen vertellen de schilderijen en video een verhaal; een verhaal over hoe kunstenaars door de eeuwen heen door middel van hun werk proberen een antwoord te vinden op de vraag hoe we als mens omgaan met elkaar en met de liefde.
