Zoals de zonnebloemen van Vincent van Gogh een inspiratiebron vormden voor kunstenaars als Paul Gauguin en Jozef Israëls, wil ik inspiratie bieden voor onervaren kunsteducatoren in het jeugdwerk.

Voor mijn masterthesis onderzoek ik kunstjeugdbeweging BAZART, een uniek concept in Vlaanderen waarbij kinderen en jongeren al spelenderwijze in aanraking komen met kunst en cultuur. Jonge vrijwilligers, vaak zonder achtergrond in het artistieke of educatieve, doen er alles aan om de leden de tijd van hun leven te geven.

Ik startte als zestienjarige en ben ondertussen al meerdere jaren kernvrijwilliger en hoofdleiding van de afdeling in Turnhout. Dankzij mijn opleiding docent beeldende kunst, bijdragen als auteur kunstbeschouwing bij uitgeverij VAN IN, mijn rol als student schilderkunst aan de stedelijke academie van Turnhout en student master kunsteducatie, beschik ik over stevige vakkennis vermengd met een flinke dosis praktijkervaring.

Kunsteducatief materiaal ontwikkelen is één van mijn kernactiviteiten. Zoals een les maken rond populaire cultuur voor mijn leerlingen, een hoofdstuk schrijven over vrouwelijke kunstenaars uit het verleden, een schilderij maken geïnspireerd door een huidige tentoonstelling of een spel bedenken over het gestolen paneel van het Lams Gods.

Ik benader kunsteducatie steeds zoals Winner & Simons (in Hetand, 2008, p. 66): de kern van kunsteducatie is een wisselwerking tussen productie, receptie en reflectie. Kinderen en jongeren kunnen iets vanuit een heldere doelstelling of kunstwerk uitvoeren of produceren, zoals beschreven wordt in de methodiektekst van Mooss. Levensecht leren van professionals met voldoende vrijheid, veiligheid en uitdaging voor de deelnemers hoort aan de basis te liggen van aanverwante organisatie BAZART (Mooss & Van Eeckhaut, 2013).

Binnen kunstjeugdbeweging BAZART wordt er door overkoepelende organisatie kunst- en erfgoededucatie Bamm! gerekend op de aanwezigheid van kunst en cultuur. Niet alleen binnen BAZART, maar ook in het basisonderwijs wordt er gestreefd naar authentieke kunsteducatie. In een artikel schreef de Amerikaanse kunsteducator Arthur Efland (1976) over ‘schoolkunst’ in de lagere scholen. Dit wordt omschreven als een makkelijke en plezierige activiteit waarbij kunstbeschouwelijke en -historische onderwerpen niet aan de orde komen. Onder andere door de spelimpulsen en het ontbreken van (summatieve) evaluaties lijkt BAZART niet op een schoolse context, toch stoten we tegen dezelfde muur. Door steeds de focus te leggen op de praktische uitvoering komt er weinig theorie aan bod. Wordt deze wel behandeld, dan enkel vanuit klassiek en modernistisch Westers perspectief. (Haanstra, van Strien, & Wagenaar, 2006).

In tegenstelling tot schoolkunst biedt authentieke kunsteducatie aandacht voor de leefwereld. Het gaat in het bijzonder over alledaagse ervaringen van deelnemers met kunst en cultuur en de verbinding met het domein van de experts en vakdisciplines (Haanstra, 2011). Ik ben ervan overtuigd deze inhoudelijke slag waardevol is voor onze werking zodat de leden sleutelcompetenties zoals creativiteit en kritisch denken kunnen ontwikkelen om in dialoog te gaan met de wereld.

In het voortgezet onderwijs is er volgens Haanstra, F., van Strien, E. & Wagenaar, H. (2006) al meer nadruk gelegd op de alledaagse cultuurbeleving, theorie en kunstbeschouwing en worden er meer pogingen ondernomen om de relatie met de professionele kunsten te versterken. Dit zijn elementen die Emiel Heijnen (2016) ook benoemt in zijn nieuw model voor authentieke kunsteducatie. Zijn focus ligt op een wisselwerking tussen een maatschappelijk thema, de populaire cultuur en de professionele kunst. Deze elementen vormen het kader binnen mijn praktijkgericht onderzoek.

Authentieke kusteducatie integreren in (leer)activiteiten is een relevante en gedragen uitdaging in het kunsteducatieve veld. Een uitdaging die ik graag met BAZART wil aangaan, omdat de relevantie van kunsteducatie toeneemt wanneer er wordt ingegaan op enerzijds de leerbehoeftes en interesses van deelnemers en anderzijds de hedendaagse ontwikkelingen in de professionele kunsten (Heijnen, 2016). Folkert Haanstra (2011) gaf aan dat er het afgelopen decennium al vooruitgang was geboekt op vlak van de aanwezigheid van schoolkunst dankzij onderzoek en praktijkprojecten geïnspireerd door authentieke kunsteducatie. Met mijn onderzoek hoop ik voor vernieuwing en actualisering te zorgen binnen het vrijetijdsaanbod voor kinderen en jongeren.

Kunst in Zicht, een kunsteducatieve organisatie met een aanbod voor kinderen, jongeren en hun begeleiders in Turnhout, ging me alvast voor. Coördinator Arlette Van Overvelt (persoonlijke communicatie, 15 februari 2023) vertelde me over hun onderzoek in 2020 waarbij ze authentieke kunsteducatie probeerden binnen te brengen in de buitenschoolse kinderopvang. Gedurende het parcours werden de begeleiders ondersteund in het maken van eigen content, maar omwille van de moeilijkheidsgraad werd de onderzoeksvraag gewijzigd. Een nieuwe richting in het onderzoek werd het aanbod ‘Kraaiennest’ met kant-en-klare kunsteducatieve activiteiten voor de begeleiders.

BAZART is een organisatie voor en door jongeren. Het integreren van authentieke kunsteducatie door professionals in te schakelen die activiteiten uitschrijven of begeleiden is hierdoor niet aan de orde, vertelde Amber Vansintjan (persoonlijke communicatie, 27 februari 2023), coördinator van Bamm!. De positie van een jonge vrijwilliger zorgt ervoor dat ze de deelnemers goed begrijpen, waardoor ze, in tegenstelling tot de kindbegeleiders, geen barrières hebben om zich te verdiepen in hun leefwereld. De jonge vrijwilligers van BAZART hebben dezelfde kracht als een kunstenaar. Zij kunnen het creatieve potentieel van kinderen en jongeren aanwakkeren en ontwikkelen (Willox & Vandelacluze, 2020).

Ik geloof dat de begeleiders bij BAZART zelf kunsteducatieve content kunnen en willen ontwikkelen, mits een theoretische ondersteuning en een startschot waarin productie, reflectie en receptie centraal staan. Deze aanname werd binnen een behoefteanalyse met stakeholders bevestigd. Vrijwilligers gaven aan dat het maken van activiteiten een sterkte is, maar dat ondersteuning bij het verwerken van een kunstlink, het verbinden tussen kunst en spel, omwille van de beperkte kennis en ervaring nodig is.

Het is typerend voor het hele jeugdwerk dat ze kennis wil doorgeven aan nieuwe generaties. Ook ik voel de nood om inzichten in kaders of praktische handvaten door te geven aan enthousiaste nieuwelingen (Willox & Vandelacluze, 2020). Om die reden werkte ik in het kader van mijn onderzoek inspiratiefiches uit rond alledaagse praktijken, populaire cultuur en professionele kunst vanuit verschillende disciplines. Omdat het combineren van authentieke kunsteducatie en spel een groot draagvlak heeft binnen het werkveld, kan ik rekenen op de steun van en samenwerking met de beroepskrachten van BAZART.

Op vraag van primaire en secundaire belanghebbenden bieden de kunstfiches voldoende vrijheid zodat begeleiders hun eigenheid behouden. Net zoals Gauguin en Israëls kunnen de begeleiders dus hun eigen stijl en persoonlijkheid verwerken met behulp van inspiratie. Op die manier creëren ze zelf een spel, activiteit of workshop waarop ze trots kunnen en mogen zijn.

De inspiratiefiches zijn niet enkel bruikbaar voor de begeleiders van BAZART, maar ook voor begeleiders in de buitenschoolse kinderopvang, leerkrachten of museumeducatoren. De fiches bieden handvaten om aan de slag te gaan met authentieke kunsteducatie in hun praktijk. Het concept is geschreven met het oog op onervaren kunsteducatoren, maar het materiaal kan ook ervaren kunsteducatoren aanzetten om vanuit een nieuw vertrekpunt aan de slag te gaan. Het is ten slotte belangrijk dat kinderen en jongeren binnen- en buitenschools kunnen experimenteren met alledaagse kunst en cultuur in een veilige omgeving.