Silent disco cleaning
De betonnen cirkel is groot genoeg voor iedereen om een eigen plekje te kiezen. Een paar van ons kletsen wat en drinken icetea. Anderen zijn bezig met wheelietrucs en vragen of ik foto’s wil maken van hun moeilijkste stunts. Voor het kraampje met schaafijs staan een paar fatbikes geparkeerd. Wanneer ik hun berijders probeer te bevragen over de Reeshof, zijn ze snel vertrokken. Beleefd wijzen ze me af: “Sorry, ik moet gaan, ik moet naar de moskee.”
Acht jongeren hadden wél meer tijd en hielpen mee om met de hogedrukspuit de grijze waas van jaren van het beton te verwijderen. We gaan hier een vloerschildering maken, dus het moet schoon zijn. Al snel ontstaat er een kleine wedstrijd: wie kan de meeste tegels schoonmaken? Sommigen ‘tekenen’ door schoon te maken, anderen bezemen fanatiek of nemen pauze terwijl ze elkaars tekeningen op hun telefoon bekijken.
Via koptelefoons horen we welke tracks de jonge DJ draait. Een paar anderen staan erbij met hun koptelefoon op, een brede lach op het gezicht en handen in de lucht, die ritmisch meebewegen. Terwijl ik met een krabber onkruid uit de voegen verwijder, hoor ik van alles langskomen: van De Bankzitters tot Paul Elstak, van Queen tot Nardo RS, van World Class Wreckin’ Cru tot Billie Eilish.
Op deze betonnen cirkel — in de volksmond ‘de anus’ genoemd — komen deze middag niet alleen jongeren samen, maar ook disciplines en activiteiten. Sommigen zijn hier om schoon te maken, zodat ze straks kunnen schilderen. Anderen komen om te dj’en, wheelieën of gewoon voor schaafijs. De meesten zijn er met hun vrienden. In deze cirkel mixt alles door elkaar, en juist die speelse vermenging zorgt regelmatig voor een lach en onverwachte ontmoetingen.
Dit dwars door groepen en disciplines heen werken zie je ook terug in de werkwijze van het Raisehof Collectief. Niet alleen in de activiteiten die worden georganiseerd, maar ook in de onderliggende structuur. Doordat alles plaatsgebonden gebeurt, vervagen de grenzen tussen organisaties, en tussen binnen- en buitenschools. Vijf organisaties uit het onderwijs, de cultuursector en het jongerenwerk werken intensief samen in dit collectief. Het Silent Disco Cleaning-event is daarvan het symbool geworden: een voorbeeld van hoe het ook gewoon kán. Hoe muren wegvallen en je integraal en transdisciplinair kunt werken, zodra je lokaal samenwerkt.
Verwijzing werkwijze: Interdisciplinair en –sectoraal, Artistieke activiteiten, Plaatsgebonden
Aanspreken
Het is zondagmorgen begin oktober 2024 en het is een bijzondere dag. Samen met vijf jongeren gaat Ivo van Leeuwen een ontwerp maken een vloerschildering in ‘de anus’ van Tilburg. Dit betonnen plein ligt midden in het Reeshofpark, aangelegd in 1999 net als de wijk eromheen. Jongeren genoeg in Reeshof, iets minder dan een derde van de jongeren in Tilburg woont hier. Maar jongeren vinden het park en zeker ‘de anus’ saai en grijs, dus Anja Reinhardt (cultuurcoach) en Remco van den Broek (opgegroeid in Reeshof en architect) hebben het initiatief genomen om hier een vloerschildering te maken met jongeren. En vandaag is het zover: het ontwerp wordt gemaakt in samenwerking met Ivo van Leeuwen.
Om 10.00 uur staan Anja en Ivo klaar bij de ingang van de ruimte waar ze die ochtend zullen werken. Om 10.15 uur is er nog niemand. Ze lopen wat heen en weer en Anja kijkt steeds op haar telefoon. Zonder de jongeren wordt het geen ontwerp van de jongeren — en dan, wat dan? Na nog eens vijf minuten wachten stuurt Anja een berichtje: “Waar blijven jullie?”
De reacties volgen snel: “Sorry, ik ben net wakker.” En: “Sorry, ik kan niet komen, ik zit nog in Roosendaal.”
Anja zucht, ongemakkelijk. Ze wil niet de strenge docent zijn. Deze jongeren doen vrijwillig mee, in hun eigen tijd. Dus babysitten wil ze ook niet. Ze ademt diep in en wacht. Uiteindelijk komen er toch nog vier jongeren opdagen om samen te werken aan het ontwerp.
De volwassenen binnen het Raisehof Collectief voelen zich regelmatig in een opvoedersrol gedrukt. Zo nam Remco van den Broek tijdens workshops op het Beatrix College onvermijdelijk de rol van docent aan. En Mirjam van Tilburg liep, bij de voorbereiding van de Frosty Meet & Greet PickNick, nauwgezet de vergunningseisen na alsof ze verantwoordelijk was voor de hele productie.
Deels is die rolverdeling onvermijdelijk. De volwassenen dragen de verantwoordelijkheid voor het ethisch handelen van het collectief, maar ook richting subsidieverstrekkers en vergunningverleners. Toch leidde het groeiende ongemak van Anja, Remco en Mirjam begin 2025 tot een waardevolle uitwisseling over de rollen binnen het Raisehof Collectief.
Die reflectie is belangrijk voor de manier van werken van Raisehof Collectief. Raisehof Collectief is een burgerinitiatief zonder politieke (electorale) motivatie en zonder winstoogmerk die een deel van leefomgeving zelf in handen neemt.
Het is belangrijk voor de werkwijze van ‘Raisehof Collectief’. Hoewel het een ‘collectief’ heet, is dit het eigenlijk niet, aangezien deelnemers van een collectief zich met elkaar identificeren en een gesloten homogene groep vormen. Gekozen is daarom voor de term ‘commoning praktijk’. Deze term verwijst naar het gezamenlijk zorgdragen en gaat daarmee nog verder dan eigenaarschap voor gedeelde hulpbronnen zoals ruimte, tijd, materialen en sociale relaties, zonder dat deze praktijk eigendom is van één partij. Het is een continu proces dat zich tussen mensen en organisaties afspeelt, dynamisch en in beweging door voortdurende afstemming en betrokkenheid. Dit vergt constante zorg, onderhoud en inzet van alle betrokken partijen.
Dat heeft ook gevolgen voor de manier waarop de deelnemers — de commoners — met elkaar omgaan. Iedereen heeft andere belangen, verantwoordelijkheden of rollen, maar binnen Raisehof Collectief ben je allereerst onderdeel van het geheel. We spreken elkaar aan op basis van ieders eigen bijdrage of motivatie, maar allemaal als ‘makers’. De jongeren worden daarbij serieus genomen: als competente ontwerpers en beslissers, met kennis en ervaring over hun leeftijdsgroep én de plek. Kunstenaars brengen hun artistieke perspectief in. Andere volwassenen dragen bij vanuit hun verantwoordelijkheden of vakgebieden. Samen spreken we af dat we respect hebben voor elkaars positie.
Verwijzing werkwijze: Aanspreken, gelijkwaardig en moedig, Interdisciplinair en –sectoraal
Moedige Ruimte
“Die dingen zijn echt lekker.”
Een pak Tuc gaat open.
“Ik heb die dingen nog nooit gehad.”
Degenen die willen krijgen een beker chocolademelk. Het is 7 januari 2025 na schooltijd en met z’n zessen zitten we in een kunstlokaal in school. We praten over de ‘Frosty Meet & Greet Picknick’ die we willen organiseren in het park in Reeshof. We zijn vier jongeren van 14 of 15 jaar en twee volwassenen van Raisehof Collectief. De jongeren willen een picknick organiseren omdat ze vrienden willen maken en andere mensen willen leren kennen. Het gesprek gaat over hoe we andere jongeren kunnen uitnodigen.
“Maar ik heb niet zo’n goede band met de leerlingen op onze school. En die hebben ook niet zo’n goede band met mij. Als je ze zou vragen voor die picknick, zouden ze misschien wel komen, maar dan zou het niet zo leuk worden voor ons.”
“Als één iemand in een groep jou niet leuk vindt, dan vinden de anderen in de groep jou ook niet leuk, zo werkt dat.”
De andere jongeren knikken bevestigend.
“Maar als je dan mensen uitnodigt die je kent, kunnen die weer mensen die zij kennen uitnodigen.”
“Maar dan krijg je dat mensen die ons niet aardig vinden uitgenodigd worden door mensen die wij wel aardig vinden.”
Anja: “Soms is het zo dat als je iets anders doet of op een andere plek bent dan school, je mensen ook weer anders leert kennen.”
“Het ligt er ook aan wie jij als eerste uitnodigt, daar kun je best wat mee.”
Binnen het Raisehof Collectief komen de sociale bubbels van jongeren in Reeshof regelmatig aan bod in gesprekken. Een van de risico’s van een commoning praktijk is dat ze exclusief kunnen worden, of sterker nog, bij commoning praktijken ligt nepotisme voor de hand. (Dockx & Gielen, 2018) Daarin is een commoning praktijk van jongeren en volwassenen geen uitzondering, dat laten de jongeren in dit korte gesprekje goed zien.
We geloven niet in een paradijselijk Reeshof waarin alle bubbels gaan mengen, maar we zijn ons er bewust van dat door de jongeren die in het voorjaar 2025 aansluiten bij Raisehof Collectief, dat ze iets herkennen in elkaar. Dat kan ook andere jongeren, bijvoorbeeld door andere ethische waarden, een gevoel van uitsluiting geven. We willen groeien naar een Raisehof Collectief dat er kan zijn voor verschillende groepen en tegelijk pluriform met elkaar kan samenwerken. Dit is de reden waarom de volwassenen van Raisehof Collectief proberen jongeren te betrekken via allerlei informele wegen en door het organiseren van activiteiten uit verschillende kunstdisciplines. Tot nu lukt het om onverwachte ontmoetingen en zelfs vriendschappen te laten ontstaan.
Wat het bovenstaande fragment ook laat zien, is dat Anja als gespreksleider probeert de jongeren een beetje uit te dagen. Dit laat zien dat we Raisehof Collectief niet zien als een safe space, maar als een brave space (Arao & Clemens, 2013). Hoewel de jongeren regelmatig onzeker zijn en behoefte hebben aan veiligheid, is hun motivatie om te komen naar Raisehof Collectief te komen het ontmoeten en samen maken. Als Raisehof Collectief een safe space zou zijn, dan zouden we conflicten en risico’s buitensluiten. Terwijl we, de jongeren en volwassenen, streven naar moedige ruimtes (creatieve, sociale en fysieke), al laat bovenstaande sleutelmoment ook zien hoe complex en welke kwetsbaarheid dit van jongeren vraagt.
Verwijzing werkwijze: Aanspreken, gelijkwaardig en moedig
Potentie
In een klaslokaal zit een veertienjarige jongen twee plekken voor me. Terwijl hij luistert naar het verhaal van Remco, bewegen zijn handen. Hij heeft vier bekertjes bij zich, die hij probeert te stapelen en te schuiven. Het lijkt of zijn handen vanzelf gaan. Ik kijk naar links en zie een meisje met wattenstaafjes een soort patroon leggen, handen die zoeken en aftasten en haar blik beoordeelt of ze het wat vindt.
Even later begint de opdracht en ze mogen meteen aan de slag, een 'intuïtief model’. Het verbaast me hoe goed ze kunnen improviseren met ogenschijnlijk dagelijkse objecten. Ze zijn opmerkzaam en kunnen prima bouwen met wat er beschikbaar is.
Wat beschikbaar is zijn geen bijzondere objecten. Zo namen ze mee, eierdozen, theezakjes, mandarijnschillen, koffiecupjes, wc-rollen, batterijen, van speelkaarten, bierdoppen, blikjes en foam bullets mee. In hun ogen kunnen het net zo goed muren, pilaren en torens zijn, of een theezakje kan een tent zijn.. De objecten bevinden zich tussen materiaal en object, ze worden bekeken vanuit het potentieel van hoe er mee gebouwd kan worden. De objecten worden meer dan de dagelijkse objecten. Zo maakt een jongen iets tussen een waterpijp en een fluit van een slang die hij meegenomen had. Eerst denkt hij dat we het irritant vinden, maar als we ‘m prijzen met zijn vondst laat hij zijn ‘uitvinding’ aan klasgenoten en docenten zien.
Dit vermogen om in een object andere potentie te zien is wat Springgay en Rotas omschrijven met ‘depth perception’. Dus als een jongen me aanspreekt en vertelt: “Het is een parasol van zonnepanelen, dat is super relaxed, dan kun je in de schaduw je telefoon opladen en chillen.” heeft deze jongen een stadium van omgaan met materiaal bereikt dat hij satéprikkers en post-its als meer dan de potentie van sateprikker en post-its te zijn. De sateprikker bevindt zich ergens tussen sateprikker en materiaal. Met dit verschil kunnen spelen is nodig om te kunnen improviseren.
Precies zoals deze jongeren in havo 2 laten zien dat ze improviseren, zo hebben we binnen het Raisehof Collectief leren te werken. Continu opmerkzaam zijn, doen met de ingrediënten die beschikbaar zijn en niet te ver vooruit te plannen; oftewel improviseren.
Verwijzing werkwijze: improvisatie, verbeelding, artistieke activiteiten
Agency
Het is vroeg in het voorjaar. De zon schijnt. We willen naar buiten, dus gaan we op een parkeerplek zitten, met een groot vel in ons midden. Terwijl we er in kleermakerszit omheen zitten. Ik heb jongeren gevraagd te omschrijven wat ze binnen het collectief vinden passen en wat erbuiten moet blijven. We twijfelen allemaal even, maar dan schrijven we toch wat op. ‘Gezelligheid’ erin, ‘schelden’ erbuiten. En zo bouwen we door. Als ik zelf wat probeer op te schrijven, merk ik hoe moeilijk dit eigenlijk is. Ik kijk even bij degene die naast me zit. Ze schrijft voor eruit: ‘Donald Trump’ en erin ‘lachen als er grappen worden gemaakt’. Ook erin staat ‘ontdekken’ en ‘advies geven’. We praten even over hoe belangrijk muziek en kunst voor ons is en hoe dit een plek is waar we willen zijn. De playlist van Raisehof Collectief groeit en groeit die middag. Anders dan bij activiteiten een half jaar geleden, trekken de jongeren het gesprek in plaats van dat ik als onderzoeker.
Een week later bespreekt Anja met een aantal jongeren wat er nodig is in de tijdelijke ruimte waar we gebruik van kunnen maken. Ze leidden Anja rond en laten zien wat nodig is. Ze laten Anja de ruimte door hun ogen zien en maken samen een lijst.
Twee jongeren maken samen een muurschildering in de tijdelijke ruimte. Dat lukt niet in een middag. Ze beginnen met het tekenen van een plan. De week erna regelen ze verf en schilderen ze de onderlaag. Een week later beginnen ze, en zo ontstaat onze eerste muurschildering in de ruimte met de tekst: ‘I love being unique.’
De tijdelijke ruimte in Reeshof zorgt ervoor dat jongeren ‘agency’ nemen. Agency zien we terug in de mate waarin jongeren zelf de macht hebben om in actie te komen: om zelf activiteiten te ondernemen, en mee te beslissen. Het is concreet en meteen voelbaar als ze binnenkomen. Hier wordt burgerschap van jongeren zichtbaar als samenvallen van het zijn van burger, doen als burger en het worden van burger. ‘Doen’ dat is de kern van creatief burgerschap voor Raisehof Collectief. Kunst als een manier om in contact te komen met de wereld, in dit geval Reeshof. Doen-als-kunst begint bij onderbreken, tonen, tijd en aandacht geven. Dit is niet efficiënt of productief. Raisehof Collectief geeft de ruimte aan hanging around. Doen-als-kunst heeft ‘de potentie om de manieren waarop we in contact zijn met de wereld te verdiepen en te verbreden, “voorbij’”onze gedachten en ons denken over de wereld’ (Biesta, 2017, blz. 84). Doen-als-kunst vraagt om fysieke zintuigen, kijken en luisteren naar elkaar en de wereld om je heen. Raisehof Collectief gaat om fysiek ontmoeten en fysiek creëren.
Helaas is het eigen initiatief van jongeren bijna elke week een probleem in en bij de kleine tijdelijke ruimte die gebruikt wordt. De ruimte is in een oude autowasserette en grenst aan een parkeerplaats. Er zijn geen huizen omheen. De jongeren gaan graag naar buiten en maken de ruimte om het pand eigen. Niet door dingen kapot te maken, maar door fysiek ruimte in te nemen en bijvoorbeeld nep-modeshows te lopen. Dit leidt ertoe dat de beheerder van het pand regelmatig langskomt. Hij krijgt telefoontjes van buurtbewoners of klachten van de automobilisten die de parkeerplaats gebruiken. Fietsen moeten ergens anders staan, de jongeren mogen geen muziek draaien, er mag geen water uit de kraan gehaald worden. Deze tijdelijke ruimte is een test om te zien hoeveel agency jongeren eigenlijk mogen ervaren.
Verwijzing werkwijze: Radicale commitment, aanspreken, gelijkwaardig en moedig, plaatsgebonden
Rebellen
Drie schermpjes, drie verschillende werelden. Anja zit in de auto, Remco geeft zijn babyzoon te eten en ik werk in Rotterdam. We weten het even niet meer. Het was ons plan om in de herfstvakantie van 2024 een vloerschildering in co-creatie met jongeren te maken in het Reeshofpark. We vinden co-creatie met jongeren belangrijk en willen een langetermijnrelatie opbouwen. Alleen: dat is al over één week, en tot nu toe was de communicatie over de vergunning en het geld zo vaag dat Remco en ik er niet meer op hadden gerekend dat het door zou gaan. Anja zegt dat, als we nog langer wachten, we een half jaar verder zijn. En dan zijn we de jongeren kwijt. Maar Remco en ik kunnen er niet op zo’n korte termijn bij zijn. Co-creatie met jongeren gaat bovendien niet in één middag voorbereiding, daar geloof ik niet in. We leveren zo in op de creatieve inbreng van jongeren en de binding met het collectief dat we willen bouwen. We leveren ook in op de aandacht die dit gebaar kan genereren: het is veel te kort dag om pers en andere geïnteresseerden te informeren. Remco en ik delen onze kritiek en leggen uit waarom we denken dat het geen goed idee is om dit nu toch te doen. Anja kijkt wanhopig. Ze verzucht: ‘Maar er is een groep jongeren die wil en kan meedoen. Ik heb het beloofd en ik heb verder alles rond.’ We kijken elkaar aan via het scherm. We kiezen voor de belofte aan de jongeren. En we spreken naar elkaar uit dat we ons niet schuldig moeten voelen als we even niet kunnen komen, als het niet lukt. We kijken wat we voor elkaar krijgen en zullen moeten improviseren. Onze conclusie: de jongeren zijn het belangrijkst, dáár doen we het voor.
Die verbondenheid van partners en jongeren gaat dwars door allerlei instellingen, kunstdisciplines en buiten- en binnenschoolse contexten heen. Bij Raisehof Collectief en in het consortium van deze aanvraag zit een vertegenwoordiging van de sectoren onderwijs, cultuur, sociaal werk, stedenbouw en onderzoek.
De anekdote hierboven laat zien hoe de volwassenen in Raisehof Collectief balanceren tussen verschillende belangen. Dit is het harde werk van een commoningpraktijk. Remco, Anja, Senna en ikzelf kunnen zelden fysiek overleggen: het gaat bijna altijd snel tussendoor en via het scherm. We werken bovendien voor verschillende werkgevers en volgen daardoor verschillende ritmes.
Daarnaast schuurt het soms tussen activiteiten op korte termijn en strategie op de lange termijn. De motivatie van jongeren om deel te nemen aan Raisehof Collectief in 2024-2025 is duidelijk: nieuwe mensen ontmoeten en samen creatieve activiteiten ondernemen. Daarnaast willen ze, net als de partners, meer ruimte voor creatieve activiteiten in de Reeshof, voor de jongeren na hen. Maar om die ruimte te krijgen, is het soms nodig om strategisch te zijn, en dat kan wringen. Zoals hierboven: de aandacht van pers en gemeente was juist een belangrijk tegenargument om het project nu door te zetten.
Tot slot speelt spanning tussen de belangen van de partners en het ethisch samenwerken met jongeren in Raisehof Collectief. Dat kan bijvoorbeeld zitten in het registreren van activiteiten of het bevragen van jongeren zonder dat er iets tegenover staat. Maar ook in mijn eigen belang en visie om in co-creatie met de jongeren te werken. Vanuit de vragen en de opzet van de onderzoekslijn is dit een belangrijke stap richting een commoningpraktijk. Als we alleen op korte termijn losse activiteiten doen, bouwen we niks op. Keer op keer spreken we elkaar aan om de jongeren op de eerste plaats te zetten en van daaruit te kijken hoe we verder kunnen. Zo is uit het gemis van de vloerschildering het idee voor een picknick ontstaan. We tasten af, schuwen wrijving niet, nemen verantwoordelijkheid en zorgen vooral voor continuïteit van minimaal vijf jaar, of zoals wij het noemen: radicale commitment.
Verwijzing werkwijze: Radicale commitment, aanspreken, improvisatie, interdisciplinair en -sectoraal
