Tanatoarchitektura/Ćwiczenia w śmiertelności
(last edited: 2023)
author(s): Monika Karczmarczyk
This exposition is in progress and its share status is: visible to all.
Termin Tanatoarchitektura, według opracowania Agaty Gawlak oraz Piotra Springera: “(...) należy rozumieć jako związek tanatologii z architekturą na wielu płaszczyznach”. Został użyty po raz pierwszy przez Roberta Idema w 2015 roku.
Wraz z rozwojem medycyny na przełomie XIX I XX wieku proces umierania został przeniesiony z domów i mieszkań do szpitalnych pokoi. Zmienił się także także model umierania. „Śmierć tradycyjną” zastąpiła „śmierć nowoczesna” - model w którym proces umierania został wyparty ze zbiorowej świadomości oraz zepchnięty poza obszar widzialności.
To, gdzie umieramy jest istotną częścią tego jak umieramy. Pomimo tego faktu, jak czytamy między innymi w pracach przedstawicieli nurtu socjologii krytycznej, architektura miejsc związanych ze śmiercią wydaje się być raczej układem przestrzennym nieadekwatnym do emocji towarzyszących momentowi odejścia. Charles Jenks jeden z`najważniejszych współczesnych historyków, krytyków i teoretyków architektury określił instytucje szpitali jako „bezduszne fabryki produkujące zdrowie”.
Wyniki badań naukowych w obszarze proksemiki udowadniają, że otaczająca nas architektura wraz z jej obiektami może wpływać na wzmacnianie lub tłumienie emocji u człowieka1. Psychologia architektury wskazuje, że rodzaj użytych materiałów, rytm, kolor, oświetlenie decydują o naszym nastawieniu do konkretnej przestrzeni. Percepcja przestrzeni, doznania zapachowe, dźwiękowe i dotykowe (temperatura, wilgotność, ruch powietrza) decydują o naszym komforcie oraz wpływają na przestrzenne i cielesne zaangażowanie2. Badania w kontekście neurobiologii architektury wykazały, że: (...) „Otoczenie, w którym przebywa człowiek, wpływa na funkcjonowanie genów, a w rezultacie na strukture mózgu”3.
Jak w tym kontekście sytuuje się tanatoarchitektura? Pokoje w których rodzina uczestniczy w procesie umierania, czy też ma kontakt z ciałem bliskiej osoby, są z reguły wykończone z użyciem tanich i łatwych w utrzymaniu materiałów, dających często wrażenie pustki i sterylności. Okoliczności, w jakich nastąpi tak mocne doświadczenie jak towarzyszenie w procesie umierania, czy kontakt ze zwłokami, pozostają w naszej pamięci na cale życie. Tym samym tworzy się coś na kształt pamięci architektonicznej obcowania ze zmarłym4.
Tanatoarchitekturę należy analizować również pod kątem zasad organizacji przestrzennej, przestrzennego rozmieszczenia jednostek oraz jej funkcji dyscyplinujących. U Foucaulta czytamy : „Instytucje dyscypli-narne wydaliły z siebie maszynerię kontrolną, która działa jak mikroskop przyzwoitości, subtelne anali-tyczne podziały, dokonywane przez nie, otoczyły ludzi aparatem obserwacji, rejestrowania i tresury”. Celem przeprowadzenia projektu jest analiza pojęcia tanatoarchitektury w kontekście teorii architektury, proksemiki, tanatologii, socjologii, antropologii kultury oraz moich osobistych doświadczeń na podstawie badań terenowych. Zainteresowanie zagadnieniem Tanatoarchitektury ma swoje podłoże w doświad-czeniu towarzyszenia procesowi umierania bliskich oraz rytuałom pogrzebowym o modelu „tradycyj-nym” w jednej z podwarszawskich wsi, skąd pochodzą moi dziadkowie.
Thanatoarchitecture/Rehearsing to mortality
(last edited: 2024)
author(s): Monika Karczmarczyk
This exposition is in progress and its share status is: visible to all.
In "Tanatoarchitecture: Rehearsing to Mortality," I explore the impact of architectural spaces and their material and spatial organisation on the embodied experience of illness and the process of dying through artistic practice.
The driving force behind this research is a personal encounter with the existential anxiety surrounding death and dying, which forms the basis for a multi-layered exploration of how architecture shapes our relationship with mortality. It represents a tender yet determined attempt to transform this anxiety into a poetic visual language that serves as a catalyst for both intimate reflection and broader cultural discourse.
The research is conducted in dialogue with various interdisciplinary fields, including sociology, architectural theory, proxemics, and thanatology.
