Tekst voor bij mijn werk op de expositie
Zullen we samen rouwen?
Diede van den Broek (Fashion Design, HKU)
Rouw – het is persoonlijk en universeel. Twee tegenpolen die samenkomen door de loop van het leven. Desondanks blijft het een weinig besproken onderwerp. Wat logisch is, want rouw is iets wat je niet kan vastpakken. Het is als het ware onzichtbaar. Hoe voelt het om te rouwen? Een vraag waarvan het antwoord niet altijd te omschrijven is met woorden, maar één ding is zeker: als je eenmaal in aanraking komt met rouw, draag je het voor altijd met je mee.
Met deze installatie biedt Diede van den Broek letterlijk en figuurlijk de ruimte om rouw bespreekbaar te maken. Elke zuil is geïnspireerd op het rouwproces van iemand die een dierbare is verloren. Hiermee maakt ze het ongrijpbare tastbaar. Iedere zuil is uniek, maar heeft tegelijkertijd ook overeenkomsten met de andere zuilen.
Verslag
Reflectie
Ik wilde graag onderzoek doen naar rouw en ben begonnen met de onderzoeksvraag: Hoe zien de rouwprocessen er uit van mensen die een dierbare zijn verloren? Ik wist al langer dat ik ooit een project wilde doen over rouw, maar ik twijfelde wanneer. Uiteindelijk heb ik het als onderwerp voor mijn minor onderzoek gekozen. Het doorslaggevende moment was toen ik het volleybalseizoen startte bij mijn nieuwe club in september. Twee teamgenootjes, tevens zussen, zijn ongeveer een jaar geleden hun vader verloren. Ik wist niet hoe ik een gesprek met hun aan moest pakken. Mijn gedachten gingen alle kanten op. Ga ik ze vertellen over mijn ervaring met het verlies van Indy? Zou ze dat helpen? Ik wil niet hun ervaring overschaduwen. Toen besefte ik me hoe bizar het eigenlijk is dat ik nog steeds niet weet hoe ik een gesprek over rouw moet voeren terwijl ik er zelf ervaring mee heb. Als ik zou onderzoeken waar de overeenkomsten en verschillen liggen in rouwprocessen, zou ik dan wel weten hoe ik een gesprek over rouw moet aanvliegen? Zou ik dan de eenzaamheid in alle emoties kunnen voorkomen?
In de eerste loop behandelde we interviewen en observeren. Ik vond het spannend om mijn vrienden te vertellen over mijn project, omdat rouw een gevoelig onderwerp is in onze vriendengroep. Echter kreeg ik veel positieve reacties. Tijdens mijn gesprek met Kim gaf ze aan dat ze graag mee zou werken voor een interview, dus die hadden we meteen ingepland. Door middel van het interview wilde ik een beeld krijgen over Kims rouwproces en meer te weten komen over haar overleden oma. Het interview bestond uit drie delen. Eerst wat feitelijke informatie, vragen over Kims rouw en als laatste vragen over haar oma en haar herinneringen van haar oma. Ik had er bewust voor gekozen om te eindigen met het ophalen van herinneringen, omdat ik hoopte hierdoor het interview niet met een te zwaar te eindigen. Het interview was het eerste moment dat ik lagen van rouw zag waar ik eerder niet bij stilstond. Daarbij heeft het Kim en mij dichter bij elkaar gebracht als vriendinnen. Voor observeren heb ik zelfobservatie gekozen, omdat ik van mening was dat ik mijn eigen rouwproces goed in beeld moest hebben om bewust te kunnen evenaren met anderen. De zelfobservatie was confronterend, maar ik heb veel geleerd over mezelf. Mijn verdriet kan nog steeds aanvoelen als de dag van gister, maar ik heb ermee leren leven. Schrijven en verbeelden is mijn uitweg, een manier van verwerking. Ook kwam ik er achter dat Indy in mijn dromen altijd onbereikbaar is. De zelfobservatie heeft mij bewuster gemaakt.
De tweede loop: embedded en embodied. Voor het onderdeel embedded heb ik een dag met Laura meegelopen. Om eerlijk te zijn had ik in het begin een hard hoofd in embedded. Hoe kan ik meer te weten komen over iemands rouw als ik een dag mee loop? Echter ben ik van gedachten veranderd. Ik heb hele mooie inzichten gedaan tijdens deze dag. Laura en Indy zijn samen opgegroeid, dus Laura kende geen leven zonder Indy. Dit was het moment dat ik bekend werd met de laag ‘een leven leren leven zonder iemand die altijd in je leven is geweest’. Laura doet er onbewust alles aan om Indy in leven te houden d.m.v. herinneringen delen met iedereen. Dit vind ik een hele mooie manier van omgaan met verlies. Bij embodied liep ik vast met mijn onderzoeksvraag. Ik wilde ingaan op de zintuigen horen en voelen. Bij het zintuig voelen kwam ik in de knoop, dus heb ik mijn onderzoeksvraag versimpeld naar: Hoe voelt het om te rouwen? Embodied gaf mij een nieuw perspectief over hoe je het gesprek aan kan gaan over rouw. Het hoeft niet over de gebeurtenis te gaan, maar het kan puur gaan over hoe het voelt ná het verlies. Hier zijn woorden niet perse voor nodig. Ik denk dat we sneller erkenningspunten kunnen vinden in elkaars rouw als we focussen op onze gevoelens en dit met elkaar delen.
Tijdens de derde loop was het tijd voor breaching experiment. Ik vond het lastig om op een idee te komen bij deze onderzoeksmethode. Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen een video van Indy af te spelen in de trein met hard geluid. Ik hoopte reactie van mensen uit te lokken, zodat ik kon peilen hoe ze reageerden. Ik heb niet iets nieuws geleerd, maar het heeft wel bevestigd wat Laura aankaarten. Namelijk dat mensen zich geen houding weten te geven als je verteld over een overleden persoon. En al helemaal niet als er beeldmateriaal bij komt kijken. Ik vind het jammer dat ik niet meer uit deze onderzoeksloop heb kunnen halen, maar ik ben zeker van plan dit vaker te gebruiken. Ik denk dat het hele interessante informatie kan verschaffen.
De vierde loop was vrije ruimte. Hiervoor heb ik een interview afgelegd met Sophie. Helemaal in het begin van mijn onderzoek vertelde Sophie dat ze graag mee zou willen werken, omdat zij gerouwd heeft om het verlies van zichzelf. De persoon die ze was, maar niet meer is. In eerste instantie had ik het aanbod afgeslagen, omdat ik wilde focussen op het overlijden van een ander persoon. Echter bleef het in mijn hoofd spoken. Ik merkte dat ik nieuwsgierig was naar haar verhaal. Dus heb ik ervoor gekozen om de kaders van mijn onderzoek te verbreken en open te staan voor andere soorten rouw. Sophie heeft me geïntroduceerd aan een soort rouw die ik nog niet kende. Het heeft mijn visie op wat rouw kan zijn verbreedt. Dit is iets waar ik later nog meer onderzoek naar wil doen.
Structureren en reflecteren. Tijdens deze loop ben ik opnieuw over al mijn materiaal gegaan. De belangrijkste inzichten die ik heb opgedaan zijn: mijn drang om rouw visueel en tactiel te maken. Dat rouw heel gelaagd is met alle details en nuances van dien. Dat er overal een contrast terugkomt, een soort push and pull. Ook dat ik waarschijnlijk nooit een volledig beeld heb van mijn eigen rouw, omdat het mee blijft ontwikkelen met mezelf.
Tijdens het bedenken van een concept liep ik vast. Ik wist niet wat ik precies wilde verbeelden. Hierdoor schoot ik een beetje van idee naar idee. Met de presentaties zei Marlies: "Je gaat niet presenteren wat je allemaal hebt gedaan. Je gaat je nieuwe kijk op je onderwerp presenteren." Maar wat is mijn nieuwe kijk op het onderwerp? Het volgde had ik opgeschreven: Gedurende mijn onderzoek kwam ik er achter dat rouw veel meer is dan ik in eerste instantie dacht. Ik ontdekte nieuwe lagen, een diepgang die ik nog niet kende. Rouw is persoonlijk en universeel. Als je er eenmaal mee te maken krijgt draag je het voor altijd bij je. Het wordt onderdeel van je. Het laat zijn sporen na.Het is confronterend en fascinerend. Het zou makkelijker zijn zonder rouw. Onbezorgder. Maar we ontkomen er niet aan. We moeten er mee leren leven. Het zichtbaar maken brengt acceptatie misschien een stapje dichterbij en eenzaamheid een stapje verder weg. Aan de hand van deze beschrijving ben ik nogmaals over mijn onderzoek gegaan. Het werd me duidelijk dat ik de gelaagdheid en gedetailleerdheid van rouw wilde verbeelden. Ook werd het me duidelijk dat ik het meest geïnspireerd raakte door de ervaringen van de personen die onderdeel waren van mijn onderzoek. Ieder persoon was voor mij een vertegenwoordiger van een of meerdere lagen van rouw. Dit heb ik opgeschreven en ben gaan schetsen. Bij ieder persoon had ik een pilaar getekend, die vanuit de basis een zandloper is, maar een persoonlijke vorm heeft aangenomen. Deze vorm is geïnspireerd op hun ervaringen. De zandloper vorm is een verwijzing naar het gezegde ‘het is een kwestie van tijd’. De verdere vormgeving was geïnspireerd op de kleuren en vormen die ik voor me zag na onze samenwerking en de informatie die ik bij hun heb opgedaan. Uiteindelijk zijn het drie pilaren geworden. Bij die pilaren heb ik ook gedichten geschreven. Deze verwijzen naar de lagen die de pilaren vertegenwoordigen. Daarbij vertellen ze ook het verhaal van de mensen waarop de pilaar is geïnspireerd. Op de expositie had ik kleine zaklampjes neergezet bij de pilaren. Deze mochten mensen pakken. Hiermee hoopte ik mensen uit te nodigen om dichterbij te komen en de details te ontdekken.
Ik heb enorm veel geleerd tijdens deze minor en onderzoeksproject. Ik merkte dat het documenteren er nog steeds snel bij inschoot. Dit is zeker een valkuil van mij. Echter vind ik het wel heel fijn dat alles overzichtelijk in Research Catalogue staat. Hierdoor heb ik een eerlijker beeld over de hoeveelheid en wat ik allemaal heb gedaan. Dus dit ga ik blijven oefenen. De onderzoeksmethodes die we hebben behandeld wil ik zeker blijven gebruiken. Doordat ik op verschillende manieren onderzoek heb gedaan, heb ik verschillende soorten informatie verschaft. Dit bood vervolgens veel meer perspectieven en de mogelijkheid om mijn visie te verbreden, op een manier die ik eerder niet heb ervaren.
Creatief onderzoek brengt mij ontzettend veel. Ik merk dat ik heel snel en makkelijk geïnspireerd raak tijdens het doen van onderzoek. Daarbij geeft het mij kennis om bepaalde onderwerpen of vraagstukken aan te kaarten. Vervolgens ook deze kennis te kunnen delen via kunst. Het zorgt ook voor vertrouwen in mezelf als ontwerper. Ik werk graag intuïtief. Doordat ik tijdens het onderzoek kennis opdoe kan ik tijdens het maken luisteren naar mijn intuïtie. Hierdoor heb ik achteraf ook de woorden om mijn werk uit te leggen. Eerder kon ik deze vaak niet vinden.
