Hoe ontwikkel je een script over levensvragen? En hoe ga je repeteren?
Hieronder neem ik je mee in de stappen die ik heb doorlopen.
Wil je direct in een live repetitie stappen?
Klik dan op de audio hiernaast.
Uiteindelijk is het maakproces nooit lineair. Het schrijven, monteren en schaven aan de scènes verliep soms in omgekeerde volgorde. Daarbij stelde ik mij voortdurend de vraag: welke perspectieven breng ik in beeld?
Komt het perspectief van student, professional én patiënt voldoende aan bod? Samen met mijn medemakers keek ik naar de dynamiek van de voorstelling:
-
Volgen de scènes elkaar logisch op?
-
Is er een goede afwisseling tussen energieke en rustige scènes?
-
Is er balans tussen ernst en humor?
Start van de repetities
Bij de eerste repetitie heb ik mijn spelers een schrijfopdracht gegeven. Op die manier nam ik hen mee in het thema levensvragen. De week daarop zijn we begonnen met repeteren op de vloer. Dit gaf mij als maker ruimte om de teksten in de praktijk aan te scherpen en aan te passen waar nodig.
De eerste repetitie was bijzonder persoonlijk: elke speler durfde zijn of haar eigen levensvraag te delen. Dit vroeg om onderling vertrouwen en zorgde voor een sterke basis voor het verdere proces.
Improvisatie en muziek
Onze muzikanten hebben tijdens de repetities veel geïmproviseerd. Daardoor ontstonden er natuurlijke overgangen en klankbeelden die perfect aansloten op de scènes. Zo is het geheel organisch samengekomen.
Spoken word
Voor de laatste scène heb ik speler Nouri gevraagd of hij een spoken word wilde schrijven en voordragen over het thema levensvragen. Hiermee sluiten we de voorstelling af met een persoonlijke, maar tegelijkertijd universeel herkenbare boodschap.
Om meer te weten te komen over de repetities en mijn gedachtes daarover: open het pdf bestand: Theater repetities en reflecties
Stap 1: Met twee klassen verpleegkunde studenten van Hogeschool Utrecht in gesprek: Welke levensvragen kom jij tegen bij patiënten die je belangrijk maar ook moeilijk vindt?'
Stap 2: uitkomst: thema’s en belangrijke situaties van studenten verpleegkunde Hogeschool Utrecht verwerken. Zie hoofdstuk: Spelen met ongemak.
Stap 3 A: Verhalen verzamelen van hulpverleners uit de Forensische zorg: op welke manier kom jij in aanraking met levensvragen van patiënten? Zie hoofdstuk: De praktijk zoekt de spots op.
Stap 3 B: Kleine theatrale scènes ontwikkeld met leerlingen/patiënten uit de Van der Hoevenkliniek: over dagdagelijkse vragen/dilemma’s en deze gespeeld voor klein publiek (medepatiënten en hulpverleners) binnen de Van der Hoevenkliniek. Met als doel: wat betekent het voor hulpverleners om naar theater te kijken?
Uitkomst: voor de hulpverleners binnen de Van der Hoevenkliniek is het, naar eigen zeggen, interessant om via theater dit thema te zien. Hierbij zoek ik literatuur en onderbouwing zoals Judith Wambacq (2021) & onderzoek van Welch & Welch (2008).
Stap 4: Spelers (patiënten) binnen de Van der Hoevenkliniek die deelnemen aan de theaterrepetities van Theater Buiten de Muren in de repetities spelenderwijs bevraagd op: levensvragen en wat daarin voor hen wel of niet werkt in contact met hulpverleners.
Stap 5: Script ontwikkelen in samenwerking met collega’s Petra van den Brand en George Pancras (muziek). Een script waarbij er een inleiding is op: wat de forensische zorg? hoe is contact belangrijk binnen de forensische zorg? En dilemma’s om te gaan met levensvragen binnen de forensische zorg.
Stap 6: Repeteren met spelers, muzikanten en collega’s aan de voorstelling. ‘Dagdagelijkse dilemma's'.
Uitkomst: script voor optredens Hogeschool Rotterdam en Hogechool Utrecht
Verzamelde verhalen van Verpleegkunde studenten over levensvragen die zij belangrijk en moeilijk vinden.
In gesprek met ervaren hulpverleners binnen een forensische instelling om verhalen te verzamelen voor het script.
In de repetities van Theater Buiten de Muren met spelers werken aan levensvragen vanuit het perspectief van patienten. Daarna de verhalen van studenten en hulpverleners combineren op de vloer.
Om meer te weten te komen over het script en de precieze inhoud hiervan: open Het script Dagdagelijkse Dilemma's.
Stap 1: Spelen van de voorstelling ‘Dagdagelijkse dilemma's'.
Wat betekent het kijken/meemaken van de theatervoorstelling voor het publiek/ studenten?
Stap 2 : In dialoog met publiek (studenten en docenten en andere aanwezigen) over de scène die je net hebt gezien.
Interactievragen door theatermakers:
Scene 1: De binnenkomst
Wat zijn veiligheidsafspraken in een behandeling? (hoe zie je dat in de scene)
Scene 2: Het zwarte gat
Welke obstakels zag je bij de patient?
Scene 3: Zoveelste hulpverlener
Wanneer voel jij je weleens de zoveelste hulpverlener?
Hoe maak je echt contact?
Scene 4: De weg naar buiten
Wat komt deze patient allemaal tegen? Welke worstelingen zijn zichtbaar?
Scene 5: Levensvragen deel 1
Welke levensvragen kom je tegen in de scene?
Welke levensvragen kom jij tegen in je werk/stage?
Scene 6 levensvrag deel 2 Psychiater
Hoe leer je omgaan met levensvragen op je werk/stage?
Welke rol spelen collega's daarin?
Scene 7: De afwas ERROR en toekomstdromen
Wat gebeurt er in deze scene?
Herken jij het; 'niet weten hoe te reageren'?
Wat zou jij doen of zeggen in deze situatie?
Scene 8: Spoken word Nouri
Stap 3: Studenten laten deelnemen aan een theaterworkshop in 3 groepen (max 10 personen) met begeleiding van 1 theatermaker + 2 spelers van Theater Buiten de Muren.
Deel 1: Delen (15 minuten)
De theaterdocent nodigt uit om met onderstaande vragen studenten en spelers te laten vertellen. (Let op balans tussen lichte en intense thema's, alles is hierbij goed).
- Het leven bestaat soms uit vragen stellen. Welke vragen heb jij over de wereld om je heen die je ziet? (uit het nieuws/je eigen leven)
- Je kan betekenis zoeken in grote en kleine vragen. Wat is belangrijk voor jou in het leven?
- Je kan te maken hebben gehad met situaties om je heen (stage/werk/familie) waarin iemand worstelde met een levensvraag. Misschien wel een client van jou die een levensvraag had. Hoe was dat voor jou?
- Wanneer ga jij moeilijke vragen uit de weg? Wanneer heb jij gedurfd om aandacht te geven aan die vraag en wat gebeurde er toen?
Deel 2: Maken (15 minuten)
Kies een beeld/verhaal/associatie uit van het gesprek en zet dit om in een theatrale scene/beelden. Je begint met een tableau (stilstaand beeld). Je eindigt met een tableau. Er komt herhaling in de scene voor. Er komt beweging in de scene voor. Er komt een vraag in de scene voor. De scene duurt maximaal 2 minuten.
Deel 3: presenteren aan elkaar ( 10 minuten)
Uitnodigen/prikkelen tot gesprek met elkaar
Rechtsonder zie je hoe ik als theatermaker en onderzoeker heb gewerkt in de stappen van het maken van de voorstelling: dagdagelijkse dilemma's.
Wil je weten hoe ik speel met humor en interne dilemma’s?
Klik dan rechts op de audio. Je hoort de scène De afwas - Error.
Voor mij als maker is het belangrijk dat de voorstelling eerst volledig af is, voordat we deze gaan spelen. Pas daarna kijk ik: wat is een meerwaarde in de theaterworkshop? (Zie ook het hoofdstuk De kracht van theater bij levensvragen.)
Zo kon ik een duidelijke brug maken naar de laatste scène: de spoken word van Nouri. Hij deelde iets van zijn eigen gedachten met het publiek. Dat moment gebruik ik om aan te geven: nu gaan we samen aan de slag. Wij zijn namelijk ook benieuwd naar de gedachten van ons publiek.
De rol van de maker tijdens de voorstelling
Als theatermaker zit je tijdens de voorstelling niet stil. In de eerste plaats speel ik zelf mee met mijn collega. Tegelijkertijd observeer ik continu hoe het publiek reageert. Deze reacties neem ik mee in hoe we het publiek aanspreken tussen de scènes door.
We stellen tussendoor vragen. Daarbij kiezen we bewust voor een directe stijl: “Wat zag jij?” & “Wat zou jij gedaan hebben als...?”
We kijken dan ook specifiek iemand aan, vaak een student. Natuurlijk voel je goed aan wanneer iemand ongemakkelijk wordt. In dat geval neem je gas terug. Maar over het algemeen ontstaat hierdoor al na drie scènes een natuurlijke interactie: studenten reageren uit zichzelf met vragen en opmerkingen.
Voorbereiding op de workshop
Die interactie is essentieel als voorbereiding op de theaterworkshop. Studenten raken al vertrouwd met het delen, reageren en het samen denken over wat ze gezien hebben. De ‘wij-zij’-verhouding vervaagt steeds meer. (Hierover lees je meer in de hoofdstukken De kracht van theater en Beleven is voelen en denken.)
Na de workshop
Na de theateropdracht richt ik me bewust op twee kernvragen:
-
Wat zag je?
-
Wat vond je sterk?
Deze vragen helpen studenten om zich in hun feedback op elkaar te richten op wat er feitelijk gebeurde of wat ze krachtig vonden. Voor mij als theaterdocent is het belangrijk dat meedoen aan een scène voelt als een succeservaring. Studenten moeten zich uitgenodigd voelen om op een veilige manier theatrale stappen te zetten.
Samenwerkingen tijdens dit onderzoek
Tijdens dit onderzoek en dit maakproces is samengewerkt met verschillende mensen, groepen en hogescholen. Graag licht ik toe wie wat hoe.
In de eerste plaats heb ik artistiek samengewerkt met mijn twee collega's uit de Van der Hoevenkliniek theaterdocent Petra van den Brand en muziekdocent George Pancras.
Daarbij zijn de spelers en muzikanten van Theater Buiten de Muren (bestaande uit patienten binnen deze tbs instelling) cruciaal geweest. Met hen samen is het werkscript ontwikkeld. Het platform Theater Buiten de Muren is daarbij een eigen theaterorganisatie die ik samen met mijn collega heb opgezet en waar wij zelf regie over voeren.
In het bijzonder zijn er nog 2 spelers geweest die betrokken zijn bij het maakproces: Jeroen en Glenn. Maar zoals vaker gebeurt in de forensische zorg; wegens omstandigheden en incidenten zijn zij overgeplaatst of konden zij niet meespelen net voordat de voorstelling zou spelen. Daarop hebben mijn collega en ik hun rollen overgenomen. Maar zij hebben dus inhoudelijk bijgedragen.
In het kader van privacy en veiligheid van de patienten (en in het belang voor hun slachtoffers) zijn alle foto's grotendeels onherkenbaar gemaakt. Ook zijn alle namen gefingeerd, maar wel gekozen zoals zij zouden willen heten.
In de tweede plaats is samengewerkt met Hogeschool Rotterdam en de docenten: Cindy-Isla Ebben, Martine Ten Hoopen. Daarbij is gespeeld voor de minor: Werken in het gedwongen kader en alle social work studenten die zich hier voor hebben ingeschreven.
Daarnaast is samengewerkt met Hogeschool Utrecht en docent Edwin Hagenbeek. Daarbij is gespeeld voor het keuzevak: Forensische zorg en alle verpleegkunde studenten die zich hier voor hebben ingeschreven.
Ook heb ik bij de start van mijn onderzoek met twee klassen verpleegkunde studenten (jaar 2) gesproken over wat zij tegenkomen in hun werk/stage rond levensvragen en wat zij daarin belangrijk en moeilijk vinden. (Zie hoofdstuk: Spelen met ongemak)
In de derde plaats heb ik hulpverleners benaderd binnen de Van der Hoevenkliniek. Hun ervaringen kun je terugvinden in hoofdstuk: De praktijk zoekt de spots op.
Ten slotte wil ik grote dank uitspreken voor de geintervieuwde studenten en docenten van Hogeschool Utrecht en Hogeschool Rotterdam. Dankzij hun openeheid kon ik de data goed verwerken en heb ik dit onderzoek kunnen uitvoeren.
Tijdens de voorstelling stellen mijn theatercollega Petra van den Brand en ikzelf vragen tussen de scenes door aan het publiek. We doen dit om de interactie aan te wakkeren en in te spelen om wat het publiek meemaakt.
Theaterworkshop deel 1: het delen van ervaringen over de voorstelling en ervaringen en verhalen over levensvragen in je leven, stage of werk.
Theaterworkshop deel 3: presenteren van de scene aan elkaar met live muziek (die gemaakt wordt door Nino en Joris).
Na de voorstelling hebben (bijna alle) studenten en docenten uit het publiek een enquette ingevuld. Hierbij waren vragen zoals: hoe hebben zij de voorstelling en workshop ervaren? Wat vonden zij van het feit dat de verhalen gebasseerd zijn op echte verhalen? Wat herkenden zij in hun eigen leven, stage, werk rondom levensvragen? De resultaten hiervan kun je vinden in hoofdstuk Krachten van theater bij levensvragen en Beleven is voelen en denken.
Privacy afspraken
- Binnen dit onderzoek noem ik de namen van docenten en professionals uit het werkveld voluit, tenzij zij anoniem willen blijven.
- Studenten heb ik ofwel volledig geanonimiseerd of noem ik enkel bij de voornaam zoals afgesproken.
- Spelers hebben vanwege hun forensische achtergrond een gefingeerde naam. Daarnaast zijn zij onherkenbaar gemaakt op foto's dit vanwege het veiligheidsbeleid en slachtofferbeleid binnen een forensische instelling.