Jølstring, springar frå Jølster i form etter Knut L. Sandal og Sigmund Eikås. Spelt av Gro Marie Svidal (Svidal, 2016)
Eg vaks opp midt i eit blømande folkemusikkmiljø. Mamma og pappa var kappleiksdansarar i tillegg til at pappa spelte kontrabass i Indre Sunnfjord Spelemannslag, og i runddansgruppa Sigmund & Co. Saman reiste vi på dansefestar, kappleikar og festivalar. Eg samla musikkopplevingar. Det ljoma i hovudet fleire døgn etterpå.
Eg starta spele fele i juniorgruppa, og gjekk seinare med i spelemannslaget. Der fekk eg opplæring i stor ring. Vi var opp mot 20 personar i alle aldrar, som sat samla i eit klasserom på jordbruksskulen. Innramma av utstoppa dyr og teikningar av jordbruksutstyr, lærte Sigmund Eikås1 ut slåttane, motiv for motiv.
På første stol til høgre for Sigmund kunne eg med øyre, auge og kropp ta inn det han gjorde. Nær nok til å høyre, nær nok til å sjå, nær nok til å kjenne vibrasjonane. Om felleslyden i rommet døyvde tonen frå fela hans, zooma eg inn med auga og las av spelet. Eg såg intensiteten i oppstrøket, farten på bogen, fingermønsteret på gripebrettet, haldninga i overkroppen, foten i golvet, den vesle sveittedropen i panna. Ord var overflødige. Eg lytta med heile meg.
Etter kvart byrja eg delta på kappleikar. Som førebuing reiste eg heim til Sigmund for å få direkte tilbakemelding på spelet. Han sat i godstolen. Lytta interessert, ærleg. Peika på det som kunne endrast, gav gode ord når spelet var godt. Ein gong snakka han om retning. At slåtten måtte fram. At eg alltid måtte ha auge for kvar slåtten skulle. Aldri halte eller stoppe opp. Eg forstod og eg forstod ikkje. Spelte slåtten ein gong til. Då kom smilet fram i auga hans. Han var fornøgd.
Det er stor takhøgde. Når ein kjenner tradisjonen, kan ein uttrykke seg på mange måtar. Slik også med slåttespelet. Sigmund har gjeve meg forståing for fridomen som ligg innanfor rammene, og at rammene til ein slått ikkje treng vere like for alle. Å halde seg innanfor ramma handlar om å bevege seg innanfor materiale som slektar på kvarandre. Som heng saman. Det handlar ikkje om korleis ein ornamenterer eller harmoniserer. Det er individuelt.
Sigmund har lært meg å arbeide med slåttane over tid. Aldri gå på scena med ein slått ein akkurat har lært. Den skal modne, vekse seg saman med meg, finne si form i hendene mine. Det aller beste er å spele slåtten intenst over ein periode, legge den bort, kanskje i fleire månader eller år, og så plukke den fram igjen. Då er slåtten blitt ein del av meg. Då er slåtten min. Å medvite endre, legge til eller variere har aldri vore snakka om. Endringar kan oppstå i modningsprosessen når noko i slåtten ikkje stemmer over eins med ein sjølv. Helst skal endringane kome umedvite.
Sigmund har gjeve meg ei haldning til korleis ein skal spele. Han har ofte sagt at «ein skal meine det ein gjere». Det kan forståast på fleire måtar. Det kan handle om intensitet, det kan handle om å ikkje trekke seg tilbake sjølv om noko vert spelt feil, det kan handle om å ha tenkt gjennom kva ein skal gjere og korleis ein skal gjere det, og det kan handle om å stå inne for vala ein tek. Når alt så er på plass. Når ein kan handverket, når ein kjenner reglane og forstår rammene. Og om ein meiner det ein gjere. Då kan ein spele. «Berre spel, berre spel !!», seier Sigmund.
På Ole Bull akademiet møtte eg Håkon Høgemo2. Klasserom og opplæring i stor ring vart bytta mot eit lite øvingsrom på Griegakademiet og to stolar stilt rett ovanfor kvarandre. Eg tileigna meg spelet hans gjennom den nye vinkelen. Rett ovanfor. Ansikt mot ansikt. Fele til fele. Meister og elev.
Rammene i spelet til Håkon var annleis en mine. Fargane sterkare, klarare, skarpare. Eg nytta mykje tid på å kome inn i landskapet Håkon delte med seg. Han var detaljert og tydeleg medviten. Ingen ting var tilfeldig. Alt hadde ei rasjonell forklaring. Musikken fekk ei intellektuell tilnærming. Han gjorde meg medviten og gav meg verktøy til å forstå kva eg gjorde både teknisk og musikalsk, innsikt til seinare å kunne gjere tydelege val, setje perspektiv på spelet. Av Håkon fekk eg eit analytisk blikk på musikken.
Eit ornament var ikkje lenger eit ornament. Det vart ein av mange moglege variantar av ornament; ein trill med to, tre eller fleire slag, på meloditonen eller ved sidan av meloditonen, som rytmisk forsterkning eller som ein farge, sakte eller raskt, ovanfrå og ned eller nedanfrå og opp.
Spelet vart rikare. Moglegheitene fleire.
Detaljane og motivvariasjonane, rytmen, fraseringa. Alt heng nøye saman. Forma på slåtten er avgjerande for slåtten sin kvalitet. Det skal vere balanse mellom delane, repetisjonane, variasjonane. Har ein kome fram til ei god form, så held ein på den. Innanfor forma kan ein, om ein ønskjer, gjere små variasjonar i ornament, rytme, og dynamikk.
«Slåttespel er meir enn berre matematikk. Det er fargar også !!», sa hardingfelespelar Knut Hamre3 til meg ein gong. Orda slo ned i meg. Dei fekk meg til å tenkje. Dei oppmoda meg om å la slåtten få vise veg, om å gje meg hen, la kjenslene få snakke til meg og saman med meg. Sleppe meg laus i slåtten og med slåtten. La draumen få kome fram. Legge til side det kontrollerte. Opne opp for det intuitive, spontane, opne og undersøkande. La sårheit og ettertenksamheit få plass side ved side med krafta og drivet som naturleg ligg i dansespelet.
På sett og vis representerer desse orda enno eit syn på slåttespelet. Det handlar om å gje slepp på det kalkulerte, gripe kjenslene som er i ein, kjem til ein. La slåtten få ta form utifrå eige indre, ikkje reint av skape etter formlar, men følgje tildriva. Skape i slåtten, med slåtten og av slåtten. Improvisere...